Europese integratie en de westelijke Balkan

Op 9 mei vierden we Europadag. De Europese Unie (EU) bracht ons  veel voordelen . De Unie is gebaseerd op de wil van de Europese landen om samen te werken, mekaar te willen vertrouwen en ook ‘samen’ te leven.  In dit artikel pleit ik er voor dat de EU haar inspanningen intensifieert om de westelijke Balkanlanden maximaal te ondersteunen de Kopenhagen-criteria te behalen. De huidige politieke ontwikkelingen in Polen en Hongarije zal ik in een andere blogpost behandelen.

EUROPESE INTEGRATIE

Na de Tweede Wereldoorlog lag Europa in puin. Het Oosten was onder controle van de Sovjets en in het Westen waren er nog steeds extreme nationalistische tendensen. Er was groot wantrouwen, vooral tussen West-Duitsland en Frankrijk. Als Europa wou herstellen van de schade die ze had geleden, moest men samenwerken en mekaar leren vertrouwen. Bouwen aan een Europese Integratie was dan ook de enige optie. Het was om die reden dat op 9 mei 1950 Robert Schuman, toenmalig Frans Minister van Buitenlandse Zaken en voormalig premier van Frankrijk, in Parijs een speech gaf die sindsdien de ‘Schumanverklaring’ wordt genoemd. Hij deed dit in aanwezigheid van Jean Monnet en Bondskanselier van West-Duitsland, Konrad Adenauer. Deze toespraak wordt nu gezien als de eerste aanzet tot het vormen van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), de voorloper van de EU. ¹

De EGKS ging van start in 1952 en was een samenwerking van enkel de Benelux-landen, de Bondsrepubliek Duitsland, Frankrijk en Italië. Het doel van de EGKS zoals Schuman dat voor ogen had, was om een deel van de nationale economieën van deze 6 landen te integreren en zo de economische groei te stimuleren, maar ook het wederzijds vertrouwen tussen deze landen te vergroten. De samenwerking zou het uitbreken van een nieuwe oorlog in Europa zo goed als onmogelijk moeten maken. Men had namelijk staal en kolen nodig om een oorlog te kunnen voeren en net die productie kwam onder een gemeenschappelijk toezicht te staan. In de jaren hierna zouden deze 6 landen hun samenwerking vergroten en werd door het Fusieverdrag in 1967 de Europese Commissie, de Europese Raad en het Europees Parlement opgericht. De EGKS kreeg een nieuwe naam, de Europese Gemeenschappen (EG). Van 1973 tot 1986 zouden ook Denemarken, Ierland, het Verenigd Koninkrijk (VK), Griekenland, Spanje en Portugal toetreden tot de EG.¹ Met het ondertekenen van het Verdrag van Maastricht, in 1992, kunnen we pas echt spreken van de Europese Unie. Men besloot samen te werken rond een buitenlands en veiligheidsbeleid, op juridisch en economisch-monetair. De Economische en Monetaire Unie werd opgericht en met de Verdragen van Schengen werd een Europese interne markt georganiseerd. In 2002 werd de Euro ingevoerd. De EU werd in 1995 al een stuk groter, na toetreding van Oostenrijk, Zweden en Finland, maar de grootste uitbreiding kwam pas in 2004. 10 landen werden deel van de EU: Estland, Letland, Litouwen, Polen, Slowakije, Tsjechië, Slovenië, Hongarije, Cyprus en Malta. In 2007 volgden Bulgarije en Roemenië en in 2013 Kroatië. Hiermee kwam het totaal aantal leden van de EU op 28. Dit aantal bleef gelijk tot begin dit jaar.²

AFSCHEID VAN HET VERENIGD KONINKRIJK

Sinds de oprichting van de EU heeft men in de geschiedenis nog nooit zo’n lange periode van relatieve vrede gekend op Europese bodem, alleszins wat het Westelijke deel betreft. Door de samenwerking tussen de lidstaten kon de Europese economie terug floreren en werd het binnen de Schengen-zone mogelijk om jezelf vrij te verplaatsen. De EU is zo verweven met ons dagelijks leven, dat mensen de voordelen er van vanzelfsprekend vinden. Persoonlijk denk ik dat onze politici de afgelopen jaren onvoldoende hebben gewezen op het belang van de EU. Door ‘fake news’ en een eurosceptisch, destructief-kritisch discours van enkele nationalistische partijen, werd de EU zelfs als een bedreiging voor de soevereiniteit van de lidstaten geportretteerd. In het Verenigd Koninkrijk vond deze retoriek bijzonder veel bijval. In januari 2020 verliet het VK de EU, na een proces van enkele jaren dat begon in 2016 toen in een referendum een meerderheid van de Britten voor een ‘Brexit’ had gestemd. Sindsdien bestaat de EU helaas slechts uit 27 lidstaten.³ De negatieve houding van de Britten werd aangescherpt toen in 2004 de EU met 10 landen werd uitgebreid. Er wordt geschat dat sindsdien zo’n 3 miljoen mensen vanuit EU-lidstaten naar het VK geëmigreerd zijn. Deze immigranten blijken bovendien gemiddeld significant hoger geschoold dan de allochtone Britse bevolking, ten gevolge van jarenlang te weinig investering van de Britse overheid in onderwijs. De arbeidersklasse in het VK was hier allerminst gelukkig mee. De United Kingdom Independence Party (UKIP), van Nigel Farage, gebruikte dit ongenoegen in haar retoriek.⁴

WENNEN AAN UITBREIDINGEN VAN DE EU

Niet alleen in het VK was er kritiek op de snelle uitbreiding van 2004, toen er 10 nieuwe lidstaten bij de EU kwamen. Dit ging in elke lidstaat namelijk gepaard met een influx van immigranten uit deze nieuwe leden. Door de uitbreiding was de Frans-Duitse as niet langer de enige drijvende kracht achter de EU. De nieuwe lidstaten bleken effectief in het mee bepalen van de agenda. De toetreding tot de EU heeft de nieuwe lidstaten weliswaar geen windeieren gelegd. Studies bewijzen dat deze uitbreiding heeft bijgedragen tot het consolideren van de democratie in deze landen. Veel van de landen die in 2004 zich hebben aangesloten bij de EU stonden voorheen onder communistisch bewind van de Sovjets. Het perspectief van het EU-lidmaatschap zorgde er voor dat de democratische principes konden verankeren in de samenleving van deze landen.^5-6 Het ultieme doel van de EU is om alle Europese democratische landen, die voldoen aan de toelatingscriteria, op te nemen in de EU. Omdat de Europese bevolking er nog niet klaar voor was, was een nieuwe uitbreiding van de EU tijdlang onbespreekbaar. De bevolking had tijd nodig om de voorbije uitbreidingen te verwerken maar lijkt hier nu wel in geslaagd te zijn.⁷ Bovendien moet elke lidstaat, unaniem, akkoord gaan met de toetreding van een kandidaat-lid. Dit blijkt niet makkelijk. In 2019 was Frankrijk nog resoluut tegen een uitbreiding. Het land weigerde de toelating van Noord-Macedonië om diverse redenen.⁸

KANDIDAAT-LEDEN VOOR DE TOETREDING TOT DE EU

Er zijn momenteel 5 kandidaat-leden die een kans maken om op termijn lid te worden van de EU: Albanië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Noord-Macedonië en Servië. Ook Turkije is officieel kandidaat-lid, maar door de inbreuken op de democratische principes is het onwaarschijnlijk dat Turkije in de nabije toekomst kans maakt de EU te vervoegen. Het zal opgevallen zijn dat deze 5 landen behoren tot de zogenaamde ‘westelijke Balkan’. Ze waren ooit allemaal deel van het voormalige Joegoslavië, een land dat erg heeft geleden onder de onderdrukking door de As-landen, de nazi's, tijdens de Tweede Wereldoorlog en vervolgens door de communisten na de ‘bevrijding’ door Sovjet-Rusland. Het land werd door deze 2 consecutieve totalitaire regimes volledig geruïneerd. Wanneer Joegoslavië eindelijk verlost werd van de communistische onderdrukking, na de implosie van de Sovjet-Unie, was het land bijzonder verdeeld en waren de spanningen in de samenleving te snijden. Door groeiend nationalisme en een aanhoudende politieke en economische crisis, kon Joegoslavië niet als één natie blijven bestaan. Het land werd begin de jaren ’90 gesplitst in verschillende staten. Hierna ontstonden de post-Joegoslavische burgeroorlogen, een reeks etnische conflicten die zeer bloederig waren en een hoge dodentol hebben geëist. Vooral in de deelrepubliek Bosnië-Herzegovina was er zwaar geweld. De Servische bevolkingsgroep probeerde het volledige grondgebied te veroveren om een ‘Groot-Servische staat’ te kunnen uitbouwen. Tijdens de oorlogen maakten meerdere partijen zich schuldig aan etnische zuiveringen. De uiteindelijke verdeling van Joegoslavië werd overeengekomen onder internationale arbitrage. Deze hele regio bleef totaal verwoest achter en moest volledig heropgebouwd worden qua infrastructuur en voorzieningen. Ook al waren de burgeroorlogen gestopt, de wederzijdse spanningen tussen de ‘nieuwe staten’ in dit gebied zouden nog lang blijven bestaan.⁹

VOORAL TIJD NODIG

Om te kunnen lid worden van de EU moet een land kunnen voldoen aan een aantal voorwaarden, de zogenaamde Kopenhagen-criteria. Deze zijn zowel politiek als economisch. Zo moet er een stabiele democratie aanwezig zijn en een onafhankelijke rechtspraak. Door al hetgeen de westelijke Balkanlanden hebben moeten doorstaan in hun recente geschiedenis, valt te begrijpen waarom zij nog niet volledig aan deze voorwaarden kunnen voldoen. Sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog tot begin het nieuwe millennium hebben de burgers in deze landen zich bijna onafgebroken in een oorlogssituatie bevonden. Het heeft tijd nodig hiervan te herstellen, al hebben de landen wel al een behoorlijke weg afgelegd. Laat ik er ook duidelijk over zijn: ik geloof sterk in het Europese project en vind dat de westelijke Balkanlanden op termijn deel moeten kunnen uitmaken van de EU. Zij hebben al inspanningen geleverd om aan hun tekortkomingen te werken en de toelatingscriteria te behalen. We moeten hen hier verder in blijven ondersteunen en de nodige tijd geven.

Het idee van een mogelijke toetreding tot de EU heeft op zich al positieve effecten getoond. Vergeet niet dat de relaties tussen de regeringen van deze landen nog steeds erg gespannen staan. Toch tonen de presidenten van Servië en Kosovo aanhoudende inspanningen om hun betrekkingen te normaliseren. Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid  in de Juncker-Commissie, Federica Mogherini, wees er in 2017 op dat de voortgang die beide landen boeken wat betreft hun integratieagenda nauw samenhangt met de vordering van hun bilaterale, door de EU gefaciliteerde dialoog.¹⁰ Omdat de westelijke Balkanlanden zich inzetten om aan de toelatingsvoorwaarden van de EU te kunnen voldoen, slaagt de EU er nu al voor een stuk in om bij te dragen tot stabiliteit en de mogelijkheid tot verzoening in deze regio. Door de samenwerking tussen de EU en deze landen te intensifiëren en voor goede nabuurschapsbetrekkingen te zorgen, wordt er nog meer een klimaat geschept waarin onopgeloste twisten tussen deze landen kunnen worden aangepakt en de bevolking de verschrikkelijke dingen die gebeurd zijn in het verleden, achter zich kunnen laten. Het doel is dat deze landen opnieuw in mekaar leren vertrouwen en ook echt de wil hebben om ‘samen’ te leven in de EU. De EU is gebaat bij ‘stabiele’ buren. Door de landen aan de EU te binden, verhinderen we dat andere grootmachten invloed kunnen uitoefenen op deze regio. Rusland zou bijvoorbeeld kunnen proberen die landen voor zich te winnen door forse investeringen te doen en de publieke opinie doen geloven dat zij een betrouwbaardere partner zijn dan de EU. Mocht dat gebeuren, zou dat nefast zijn voor de democratische vorderingen die deze landen reeds gemaakt hadden. Bovendien zou Rusland zo haar politieke positie ten opzichte van de EU aanzienlijk versterken.

Net als voor de 10 lidstaten die toetraden bij de EU in 2004, ga ik er van uit dat ook hier het perspectief van het EU-lidmaatschap er voor kan zorgen dat de democratische principes zich zullen verankeren in de samenleving van deze landen en dat door doorgedreven samenwerkingen intensieve dialoog, de onderlinge relaties verder zullen normaliseren. Dit is de grootste reden om voor de toetreding van de westelijke Balkanlanden te zijn. De hele reden waarom men gestart is met het project van Europese integratie is om stabiliteit in Europa te creëren en nieuwe conflicten te vermijden. Het zou ingaan tegen de fundamentele principes van de EU om de westelijke Balkanlanden deze kans te ontzeggen.

OPPORTUNITEIT VAN CORONACRISIS

Hoewel deze coronacrisis bijzonder veel negatieve gevolgen heeft, denk ik dat de crisis ook opportuniteiten met zich meebrengt. Het is de Europeanen duidelijk geworden dat wij sterk van mekaar afhankelijk zijn. We zijn sterker samen. Tijdens deze vreselijke periode zagen we ook mooie dingen. Er waren golven van solidariteit zichtbaar binnen, maar ook tussen lidstaten. Luxemburg ving coronapatiënten op van Frankrijk en Spanje, er gingen meer mondmaskers vanuit Duitsland en Frankrijk naar Italië dan vanuit China… Maar ook de westelijke Balkanlanden toonden solidariteit. Albanese dokters gingen helpen in Italië en Servië en Montenegro hielpen met het terug naar huis vliegen van gestrande EU-burgers.

Nog maar enkele dagen geleden, op 6 mei, vond er een virtuele top plaats die de ‘Zagreb Summit’ genoemd wordt, tussen de EU en de westelijke Balkanlanden. Het feit dat deze top plaatsvond, te midden van deze coronacrisis, betekent op zich al hoe belangrijk de westelijke Balkanlanden zijn voor de EU. De voorzitter van de Europese Commissie, Dr. Ursula von der Leyen, beloofde op de persconferentie na de top dat de westelijke Balkanlanden een prioriteit zijn van de EU en haar Commissie. Hierbij liet ze haar dankbaarheid zien voor de solidariteit die de regio toonde met de EU. Ze stelde dat binnen het budget van €3,3 miljard, dat de EU gemobiliseerd heeft om de directe noden tijdens de coronacrisis te kunnen opvangen, een deel is gereserveerd voor de westelijke Balkanlanden. Ook werden deze landen opgenomen in initiatieven die normaal alleen voor EU-lidstaten zijn, zoals het ‘Joint Procurement Initiative’ om grootschalig medisch materiaal aan te kopen. Na de coronacrisis zal een investeringsplan worden voorgesteld voor het economisch herstel op de lange termijn. In dit plan zal worden ingezet op de nodige transport- en energie-infrastructuur om de EU en de westelijke Balkanlanden beter te verbinden en zal de focus worden gelegd op duurzame ontwikkeling en een digitale transitie.¹¹

TOETREDEN WESTELIJKE BALKANLANDEN MOGELIJK?

De westelijke Balkanlanden hebben nog een lange weg te gaan vooraleer ze überhaupt lid van de EU kunnen worden. Hun overheden moeten blijven aantonen dat ze hervormingen doorvoeren om de Kopenhagen-criteria te kunnen halen. Er is nog steeds heel wat ‘potentieel’, zullen we zeggen, op het gebied van het garanderen van de rechtstaat, het bestrijden van corruptie en persvrijheid. We mogen achteraf echter hun getoonde solidariteit niet vergeten. Dit wilt niet zeggen dat we de Kopenhagen-criteria moeten versoepelen, maar wel dat we na de crisis de 5 landen in kwestie de nodige ondersteuning moeten bieden om hier naartoe te kunnen werken. Hoe sneller zij vooruitgang boeken, hoe sneller de gesprekken met de EU rond een mogelijke toelating zullen verlopen. Ondanks ik persoonlijk groot voorstander ben van de toetreding van deze 5 westelijke Balkanlanden, ben ik er van overtuigd dat een uitbreiding van de EU enkel mogelijk is als elk lid van de EU akkoord is. Ik begrijp de bekommernissen die er leven bij de EU-lidstaten. Ook onze eigen partij, CD&V, is van mening dat we eerst werk moeten maken van meer cohesie tussen de bestaande lidstaten en van ‘verdieping’, intenser samenwerken met de huidige leden, eerder dan van ‘verbreding’, synoniem voor een uitbreiding van de EU.

De kans bestaat dat Frankrijk in de toekomst opnieuw tegen de toetreding van Noord-Macedonië zal stemmen. Door gebrek aan unanimiteit binnen de Europese Raad, kan Noord-Macedonië op dat moment dan ook geen lid van de EU worden. Het is dan de taak van de andere EU-lidstaten om in gesprek te gaan met de Franse regering en hen laten inzien hoe groot de positieve impact van de toetreding tot de EU zal zijn voor Noord-Macedonië. Frankrijk moet gewezen worden op de voordelen van een mogelijke uitbreiding van de EU en op het feit dat de westelijke Balkanlanden bijzonder solidair met ons waren, op het moment dat we hen het meest nodig hadden, te midden van de coronacrisis.

Ik ben van mening dat ‘verdieping’ een ‘verbreding’ niet uitsluit, integendeel! De combinatie heeft de EU versterkt en onze invloed in de wereldeconomie en de politiek vergroot. Zowel schaalvergroting als diepgaandere samenwerking zijn noodzakelijk en zijn tot nu ook min of meer gelijk op gegaan. We kunnen de westelijke Balkanlanden toelaten op het moment dat ze aan de Kopenhagen-criteria voldoen en tegelijk de samenwerking tussen de lidstaten versterken. Er bestaat ten slotte de bezorgdheid dat de EU met nog meer lidstaten te log wordt en aan beslisvaardigheid zou inboeten. Dit argument kan ontkracht worden door te stellen dat deze bezorgdheid ook in 2004 bestond, toen er 10 extra lidstaten bijkwamen, en ongegrond bleek. Wanneer de Franse regering echter ondanks alle argumenten bij haar standpunt blijft, moeten we dat respecteren. De EU is pas klaar voor een uitbreiding wanneer alle lidstaten hier klaar voor zijn.

PLEIDOOI VOOR EEN STERKERE EUROPESE UNIE

De coronacrisis heeft de EU-lidstaten laten inzien dat een gezamenlijke Europese niveau sterk voordelig kan zijn. De intenties van de lidstaten om nauwer samen te werken, zullen enkel maar groter geworden zijn door deze crisis. Helaas gaat dit voornemen slechts zelden gepaard met het versterken van de bevoegdheden van de Europese instanties. In het algemeen pleit ik er voor dat CD&V anderen van het voordeel probeert te overtuigen om bepaalde competenties naar het Europees niveau over te hevelen, uitgaande van het subsidiariteitprincipe.

BRONNENLIJST

1. Shore C., Black A. (1992). The European Communities and the Construction of Europe. Anthropology Today 8 (3): 10–11.
2. Gerbet P., CVCE. (2016). Characteristics of the Treaty on European Union. Laatst aangepast op 08/07/2016. https://www.cvce.eu/obj/characteristics_of_the_treaty_on_european_union-en-beec7a53-4023-412d-a1ab-2c31b6a3c39d.htm
3. (2020). De brexit is nu echt een feit, Europees parlement stemt in met vertrek. RTLZ, 29 January 2020
4. Quante J. (2013). Drawn into the Heart of Europe?: Die britische Europapolitik im Spiegel von Karikaturen (1973–2008), LIT Verlag Münster.
5. Magen A., Risse T., McFaul M. (2009). Promoting Democracy and the Rule of Law. SpringerLink: 10.1057/9780230244528ISBN 978-1-349-30559-9.
6. The Guardian. (2012). Europe in numbers: who gives what in, who gets what out?. The Guardian. 25 January 2012
7. Cameron D. (2007). Post-Communist Democracy: The Impact of the European Union. Post-Soviet Affairs. 23 (3): 185–217.
8. Gotev G. (2019). La France fait barrage à l’élargissement européen. com. 16 October 2019
9. Coppieters B., Emerson M., Huysseune M., Kovziridze T., Noutcheva G., Tocci N, Vahl M. (2004). Europeanisering en conflictoplossing. Case studies uit de Europese periferie. 119. Academia Press.
10. Mogherini F., Hahn J. (2017). Verklaring door Hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini en commissaris Johannes Hahn, 20 September 2017, New York. https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/western-balkans-enlargement_nl.pdf
11. European Council. (2020) EU-Western Balkans Zagreb summit. 6 May 2020